PIETRASZÓW – RYS HISTORYCZNY

Pietraszów mała wieś położona w województwie opolskim, w powiecie oleskim w gminie Dobrodzień. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego. Liczba mieszkańców (na dzień 28.08.2007r.) liczyła 186 osób, do sołectwa należy też miejscowość Liszczok licząca 45 osób. Sołtysem wsi  była – od 2011r. Pani Sabina Gwóźdź, poprzednio był Pan Józef Tomala. Od 2015r. sołtysem został wybrany Pan Wożniak Arkadiusz.

OPIS PRZYRODNICZY

Przez naszą miejscowość przepływa malownicza rzeka Lublinica, będąca prawobrzeżnym dopływem Małej Panwi. Jej źródła znajdują się w okolicach Lublińca. Ze względu na znaczne walory krajobrazowe i przyrodnicze w dolnym odcinku jej doliny, położonym na terenie gminy Dobrodzień, proponuje się utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego. Najlepszym miejscem do rozpoczęcia wędrówki wzdłuż jej brzegów jest Pietraszów.

Na całym odcinku jej koryto i przyległa część doliny tworzą unikatowy krajobraz z zachowanymi licznymi malowniczymi meandrami, starorzeczami, głębiami, bystrzami i innymi godnymi zachowania elementami. Prócz walorów krajobrazowych obszar ten obfituje również w rzadkie w skali regionu gatunki roślin i zwierząt. W miejscach, gdzie rzeka przecina piaszczyste wydmy, występują bory sosnowe z licznymi starymi i zasługującymi na ochronę sosnami. W runie występują, miejscami masowo, coraz rzadziej na Śląsku Opolskim spotykane, chronione porosty – chrobotki.

Występują tu również liczne gatunki chronionych i rzadkich zwierząt. Do najciekawszych zaliczyć należy wydrę, raka rzecznego, rybę ślizę oraz bardzo rzadkiego minoga strumieniowego. Gatunek ten dawniej występował licznie w rzekach i potokach niemal całego kraju. W ostatnich kilkudziesięciu latach wyraźnie zanika i utrzymuje się już na niewielu stanowiskach. Na przełomie XX i XXI wieku w obrębie rzeki Lublinicy zadomowiły się bobry. Zwierzęta te  powodują duże zniszczenia drzew rosnących przy rzece. Skutki działalności bobrów można obserwować na odcinku rzeki od Piły, Kopiny, poprzez Pietraszów, aż do stawu w Liszczoku. W miejscach, gdzie brzegi rzeki są strome i piaszczyste, znajdują się stanowiska lęgowe jednego z najpiękniej ubarwionych naszych ptaków – szmaragdowoniebieskiego klejnotu naszych wód – zimorodka, który zakłada gniazda w wykopanych przez siebie głębokich, poziomych norkach. W okolicach Pietraszowa znajdują się również dodające malowniczości temu terenowi pozostałości po przecinającej okoliczne lasy kolejce wąskotorowej, którą dowożono ścięte drzewa do pobliskich tartaków.

RYS  HISTORYCZNY  PIETRASZOWA

Wg tradycji początek istnienia miejscowości Pietraszów związany jest z imieniem Peters, założycielem osiedla Piotrowina dla pracowników leśnych na lewym brzegu rzeki Lublinicy.  W okresie późniejszym mieściła się tam pierwsza leśniczówka na terenie obecnej posesji Państwa Balon,  leśniczy Bekus. Jednak wg dokumentów (1) kolonia hutnicza  Pietraszów została założona w ramach osadnictwa zwanego fryderycjańskim w 1752 r. Przez władze została nazwana Petershof, a przez ludzi Piotrowina lub Pietraszów.W tym samym okresie założono również mniejszą kolonię Liszczok. Zapiski podają, że w owym czasie w Pietraszowie znajdował się pański folwark, 4 piece fryszerskie do wytapiania stali, 2 zagrodników, 11 chałupników. Było 70 mieszkańców  trudniących się hutnictwem, rolnictwem oraz wypalaniem węgla drzewnego. Kolonia należała do pana von Jeanerta z Lublińca. Folwark był zlokalizowany najprawdopodobnie na terenie leżącym od lewej strony drogi prowadzącej na Kopinę i Piłę, a zaczynał się od posesji P. Baloń.

Wg żródeł historycznych hutę w naszej miejscowości  założono w 1750 roku na prawym brzegu rzeki Lublinicy w rejonie istniejącej drogi Hutniczej.W 1756 r. wybudowano również hutę w miejscowości Liszczok. Król Fryderyk Wielki po przejęciu Śląska od Austrii w czasie wojny 7 – letniej w latach 1740 – 1747, potrzebował wiele broni i amunicji do prowadzenia dalszych wojen i zakładał huty w miejscowościach gdzie była woda i materiały do produkcji żelaza.

Z początkiem istnienia huty w Pietraszowie związane są między innymi następujące nazwiska osób: Hadamik, Rychter, Rokossa, Mlynek, Spallek. Prawdopodobnie niektóre osoby były sprowadzone z Czech celem uruchomienia i eksploatacji zakładu hutniczego. Do produkcji żelaza potrzeba było dużych ilości węgla drzewnego. Wypalali go smolarze w okolicznych lasach w tzw. mielerzach. Z mielerzy pozyskiwano również smołę, potaż, dziegieć.

Do huty w Pietraszowie doprowadzono wodę z zbiornika wodnego (stawów) kanałem hutniczym, ślad kanału widoczny jest jeszcze obecnie. Przebiega on po prawej stronie ulicy Hutniczej. Woda na potrzeby huty była gromadzona w  stawach ulokowanych na obecnych łąkach w rejonie terenów i zabudowań Józefa Bednorza, Augusta i Pawła .Hadamik (ob. W. Gwóźdź) oraz na terenie obok leśniczówki. Woda była spiętrzona zaporą mieszczącą się na rzece przed obecnym mostem. W tamtych czasach rzekę pokonywało się brodem. Na dnie rzeki ułożone były kloce drewniane, po których przejeżdżały furmanki.  W 1779 r. król Fryderyk Wielki zakazał importu stali ze Szwecji co spowodowało dalszy ożywiony rozwój hutnictwa na naszych terenach. W 1780 r. w Pietraszowie istniały 4 świeżarki  (piece fryszerskie) i 2 młoty cajnarskie.

Wg dokumentów żródłowych w 1822 r. (2) w Pietraszowie był nadal pański folwark, mieszkało  2 zagrodników, 19 chałupników, były 2 piece fryszerskie (w tym 1 w Liszczoku),  1 młot cajnarski, 1 tartak drzewny, mieszkało  171 osób. Szczególnie duży popyt na żelazo było w okresie wojen Napoleońskich. Huty pracowały w dzień i noc, Dzięki zwiększonej  sprzedaży stali właściciel hut von Grotowski z Lublińca stał się zamożnym człowiekiem.W 1829 r. w Pietraszowie i Liszczoku pracowały 3 piece fryszerskie, pracowało tam 8 ludzi, wytwarzano 3345 cetn. żelaza sztabowego. Pracowały też 2 cajnarki, zatrudniające 7 robotników i produkujące 3405 cetn. żelaza cajnarskiego. 5 lat później cajnarki były już nieczynne.

W 1840 r. huta Petershof posiadała 3 podwójne fryszerki, których roczna produkcja wynosiła  7500 centnarów żelaza przy zatrudnieniu 24 robotników.

W 1847 r, (3) w Pietraszowie i w Liszczoku pracowały po 2 piece fryszerskie do produkcji stali zgrzewnej. Takie 2 piece były też w Koszwicach (Paczeras). Surówkę żelaza do tych hut wytwarzał wysoki piec w Kośmidrach (Koschmieder). Niskoprocentowa  ruda żelaza była pozyskiwana na miejscu oraz dowożona z rejonu Tarnowskich Gór, Zborowskiego, Bodzanowic. Huty opalane były węglem drzewnym. Energię do pracy urządzeń hutniczych (młoty, dmuchawy powietrza) pozyskiwano z  wody  pobieranej z stawów i rzeki Lublinicy.

W 1853 r. między innymi huty: Zawadzki, Pietraszów, Liszczok, Paczeras (Koszwice), Koschmieder, Rogolowiec należały do hrabiego Andreasa von Renarda. W/w huty Hrabia Renard następnie sprzedał Spółce Akcyjnej Forst Hutten und Bergbaugeselschaft „Minerwa”. Siedziba Spółki była w Wrocławiu.

W 1856 r. w Pietraszowie i w Liszczoku istniało  po jednym piecu do produkcji stali ( piece fryszerskie). W 1864 r. istniały w Pietraszowie 2 piece fryszerskie podwójne.

W 1868 r. fryszerka istniała tylko w Liszczoku. W 1880 r. były tam 4 piece płomienne (piece pudlarskie), 2 młoty podrzutowe, wytwarzano stal pudlingową.  W 1883 r. zakłady zostały zlikwidowane. W XIX w. pewien leśnik napisał w swoim pamiętniku o hutach na naszym terenie „Bez przerwy dzień i noc słychać było stukot młotów, szczególnie ożywiających ciszę nocną. Oddziałowało to w niepowtarzalny sposób i po zlikwidowaniu tych zakładów hutniczych zaginęła też część poezji lasów”.

W 1865 r. (4) . dokumenty stanowią, że do Pietraszowa należał  Liszczok i Kopina. Na tym terenie znajdowało się 27 posesji, wśród nich 3 zagrodników, 10 chałupników, oraz budynków dla pracowników hut. Powierzchnia obejmowała 135 mórg roli, 16 mórg łąk,   2 morgi ogrodów. Ziemia uprawna niskiej jakości, dająca niewielkie plony. W tym czasie  hodowano w Pietraszowie 10 wołów, 36 krów i jałowic, 12 świń.

Na terenie przemysłowym wsi znajdowały się 2  fryszerki oraz tartak drzewny. Podatek gruntowy roczny wynosił 18 talarów, 65 talarów podatek dochodowy.

W 1881 r. spłonęła Kużnica w Liszczoku, jej odbudowy zaniechano ze względu na nowocześniejsze urządzenia i maszyny w innych hutach.

W okresie II połowy XIX i na początku XX w. przez Pietraszów przebiegała trasa kolejki do wywozu drzewa z lasu tzw. Russbanka napędzana początkowo końmi, później maszyną parową. Na początku XX w. kolejką zabierały się dzieci wracające ze szkoły w Pludrach. Na naszym terenie trasa kolejki biegła od Pluder nasypem pomiędzy III i IV stawem Pluderskim do Pietraszowa ( do dzisiaj widoczna jest droga na której ułożone były tory kolejki). Dalej trasa przebiegała przez nieistniejący już most na Lublinicy, a następnie przez las w kierunku Kielczy.

W Pietraszowie znajdowała się mijanka innej kolejki drzewnej od strony Łagiewnik Małych, ciągniętej przez konie. Kolejki zlikwidowano w okresie przed I wojną światową. W okresie 1909 – 1910 r. wybudowano Szkołę Podstawową jednoklasową łącznie z mieszkaniem dla nauczyciela. Pierwsze lekcje w szkole zaczęły się 9. 08. 1910 r. Nauczycielami byli: Nerlich, Klimke (mieszkali u Karola Hadamika – ob. posesja J. Gąsionowski), Jasik. W okresie przed II w. światową nauczycielem był Groschert. W czasie trwania wojny uczył emerytowany nauczyciel z Bzinicy p. Brojer. W całym okresie działalności szkoły (aż do końca wojny) nauczyciel uczył dzieci również religii aż do 5 – tej klasy. Starsze dzieci chodziły na religię do Kościoła w Łagiewnikach Małych. Po II w. światowej w Pietraszowie nauczycielami byli: Marek, Kaszowska, Żelazna, Państwo Brylscy, Adamcio, Gertruda Olearczuk.

Obecnie Szkoła została przebudowana i zaadoptowana na restaurację. Do 1945 r. przedszkole znajdowało się w prywatnym nieistniejącym już budynku Roberta Młynka (ob. posesja Kraka – Kałuża). Przedszkolanką była pani Bergman. Dwa razy w tygodniu dziewczyny uczęszczające do szkoły miały zajęcia praktyczne gotowania, pieczenia w budynku prywatnym Kaspra Spallek (ob. K. Pilarski). Starsze dziewczyny też miały tam zajęcia (opieka nad małymi dziećmi, prowadzenie gospodarstwa domowego). Nauczycielka dojeżdżała z Pluder.

W okresie międzywojennym i  w czasie. II wojny światowej w budynku ceglanym u Brolla znajdowała się  restauracja i  masarnia. Po wojnie urządzono w tym budynku przedszkole – przedszkolanką była Pani Tatar.

Na dzwonnicy obok przystanku autobusowego znajduje się dzwon, jego historia sięga XVIII wieku. Wg opowiadań naszych przodków dzwon został wyorany w polu .W miejscu tym umieszczony jest też obrazek Matki Boskiej. W poprzednim okresie dzwon wzywał ludzi między innymi do modlitwy porannej i wieczornej (Anioł Pański). Obecnie dzwon oznajmia ludziom odejście współmieszkańca naszej miejscowości do wieczności.

Przy ulicy Koszwickiej znajduje się Krzyż (starzy ludzie mówili Boża Manka). Renowacja Krzyża nastąpiła w 1988 r. Jego historia sięga II polowy XIX wieku. Kilka metrów za Krzyżem w głąb lasu na drzewie zawieszony był obrazek Maryjny. Zawieszono go na pamiątkę tragicznie zmarłego człowieka w tej okolicy. Strona ul. Koszwickiej od Pluder do 1930 r. pokryta była starym lasem.

W   okresie   II  wojny  światowej   część  naszych  mieszkańców  musiało  uczestniczyć  w działaniach wojennych. Wykaz osób, które zginęły w czasie wojny znajduje się na tablicy pamiątkowej w Kościele Filialnym pw. Św. Antoniego w Pludrach.

Nasza miejscowość nawiedzona została  wielkimi powodziami:

• w VIII 1939 r. ( zniszczony został betonowy most, był on naprędce wybudowany z drzewa
  przez wojsko niemieckie bezpośrednio przed wybuchem wojny).
• w 1966 r.
• w 1997 r. zniszczona została zapora stawu w miejscowości Liszczak, Staw zmodernizowano w latach 2012 – 2013.
• w 2010 r.

W latach 1927 – 1929. wybudowano drogę bitą, kamienną, z Bzinicy przez Pludry, Pietraszów do Zawadzkiego. W Pietraszowie wzdłuż drogi wybudowano kanalizację burzową. W naszej miejscowości droga była wybrukowana. Drogę poszerzano i wybudowano obecny most w latach 70 – tych XX wieku. W latach 1938 – 1942 wybudowano nową leśniczówkę oraz budynki dla celników. W okresie wcześniejszym celnicy mieszkali w domu Rokossy, tam też znajdował się sklep. Pierwszym właścicielem sklepu był Kotzek. W latach 60 – tych XX w. obok przystanku autobusowego wybudowano nowy sklep. Na górze sklepu urządzona była świetlica dla mieszkańców Pietraszowa. Sklep  i   świetlicę zamknięto na początku lat 90 — tych. Nazwa głównej ulicy w Pietraszowie im. J. Figla wywodzi się od nazwiska pracownika leśnego polskiego pochodzenia, który w czasie wojny pracował u leśniczego P. Tschierpke. J. Figiel został zamordowany w okolicy Piły w wyniku jego oskarżenia o współpracę z partyzantami. Jego grób znajduje się na cmentarzu w Łagiewnikach Małych.

W 2009 r. gruntownie zmodernizowano drogę przez Pietraszów, wybudowano chodniki wzdłuż ulicy.

W 2009 roku postawiono dwujęzyczne tablice z nazwami naszych miejscowości:

• Pietraszów – Petershof
• Liszczok – Lisczok

Polsko – niemieckie oznaczenie naszych miejscowości świadczy o wielokulturowości oraz o bogatej historii  naszych terenów.

W latach 2011 do 2013 Nadleśnictwo Zawadzkie przeprowadziło gruntowną modernizację stawów nr 1,2,3 znajdujących się pomiędzy Pietraszowem a Pludrami. Stawy odmulono, pogłębiono, wybudowano groble stawowe i mnichy do regulacji poziomu wody w stawach. Stawy zasilane są w wodę przez rzeczkę Smolinę oraz dodatkowo zasilane są wodą z Koszwic, doprowadzoną wąskim kanałem do stawu nr 1. Wg relacji naszych przodków kanał doprowadzający wodę z Koszwic do stawu nr 1 w Pludrach (długość ok. 5 km) wybudowali żołnierze (niewolnicy) w czasie wojny francusko – pruskiej w 1871 r.

Po wykonaniu modernizacji stawów 1,2,3, tzw. Pluderskich, wybudowano też w obrębie stawów wygodne ścieżki rowerowe i drogi dojazdowe.

W latch 2012 -2013 wybudowano ścieżkę rowerową z Pietraszowa do Pluder.

Przypisy:

• Ernst Tramp, Baytrage zur Beschreibung von Schlesien, Drugi tom. Brzeg 1783 r
• G. Górlitz, Neuste … Beschreibung des Preussischen Schlesiens, Głogów 1822 r.
• Wachler, Eisen – Erzeugung Oberschlesiens, oder Statistisch – tabelarische…, Opole 1847r.
• Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien, Wrocław 1864 r

 Żelazo cajnarskie to cienkie pręty lub płaskowniki powstające w trakcie kucia żelaza na gorąco. następowało pomiędzy kowadłem i młotem. W wyniku kucia na powierzchni wyrobów powstawały poprzeczne bruzdy. Tego typu wyroby były tańsze niż wyroby z gładką powierzchnią. Młoty cajnarskie były między innymi w Pietraszowie, Liszczoku. Piece fryszerskie wytwarzały ok. 500 kg żelaza zgrzewnego na dobę,  zużywając podobną ilość węgla drzewnego. Na dnie pieca powstawała  bryła żelaza, przekuwano ją przy pomocy młotów podrzutowych zwanych też śląskimi, napędzanych energią wodną. W czasie  przekuwania na gorąco wyciskano z w/w brył żelaza żużel, jednocześnie formując potrzebne profile stalowe. Piece pudlarskie produkowały stal z surówki, do opalania pieca służył węgiel kamienny.

Opracowano na podstawie artykułu dr Krzysztofa Spałka, wspomnień  Józefa Bednorza oraz wiadomości zebranych przez Henryka Chmiela.